Avropalılar böcək yeməz amma Afrikada dəyişik çəyirtkə növləri və iri kəpənək tırtılları yeyilər. Taylandda bir növ iri su böcəyi, Yeni Ginedə avqust böcəyi, Yaponiyada qızardılmış çöl ansı, tək və ya digər qida maddələri ilə və ya souslarla qarışdırılıb yeyilməkdədir. Hələ də dünyamızda, insan qidası olaraq 500-ə qədər böcək növü yeyilməkdədir, bunun yüzdə 40-ı Meksikada istehlak edilməkdədir.

İnsanların böcək yemə vərdişim qazana bilməmələrinin səbəbi ehtimalla, böcəklərin ölçülərinin kiçik, bu səbəbdən istehlak üçün lazımlı olan miqdarın təmininin çətin olmasından qaynaqlanmaqdadır.

Bir it yaşı nə üçün yeddi insan yaşına bərabərdir?


Evlərində it saxlayanlar, itlərinin yaşlarını insan yaşı ilə müqayisə edə bilmək üçün, hər bir it yaşının yeddi insan yaşına bərabər olduğunu irəli sürərlər. Yaxşı bu doğrudurmu?

Tam olaraq deyil. Bu mövzuda çıxarılan müxtəlif düsturlar var amma ən sadə və ağla uyğun olanı bu; İtin birinci yaşı = 21 insan yaşı İtin ondan sonrakı hər yaşı = 4 insan yaşı Buna görə 7 yaşında bir itiniz varsa, insan ömürünə görə 21 + (6 x 4) = 45 yaşındadır. Bu hesaba davam etsək 10 yaşındakı bir it insanın 57, 15 yaşındakı isə 77 yaşındakı ömürünü sürməkdədir.

Qütblərdəki heyvanlar necə yaşayırlar?


Öz bədən istiliyindən çox daha aşağı istilik şərtlərində yaşaya bilmək üçün canlıların iki silahı vardır. Biri bədən istiliklərini nizamlamaları, digəri də kürk deyilən bədən örtüləridir. Qütb bölgəsində yaşayan bir canlı, tropik bölgədə yaşayana nəzərən on qat daha çox istilik meydana gətirmək və ya bədən örtüsü on qat daha çox qoruyucu olmaq məcburiyyətindədir.

Çox soyuq iqlimlərdə yaşayan heyvanların həyat səbəbləri araşdırılarkən həmişə kürkləri üzərində dayanılmışdır. Halbuki burada yaşayan heyvanların kürkləri ilə ılıman bölgələrdə yaşayan həmcinslərinin kürkləri arasında çox ciddi bir fərq yoxdur. Üstəlik donuzlar heç kürkləri olmamasına baxmayaraq dəri altı yağ təbəqələri sayəsində bədən istiliklərindən 20 dərəcə daha aşağı istilik mühitlərindən heç təsirlənməzlər.

Qütblərdə, buzlu sularda yaşayan balıqların, sıfır və sıfır altı dərəcədəki mühitdə donmamalarının sirrinin, bu balıqların dərilərindəki buz kristallarının donma dərəcəsini salan bir zülal olduğu təsbit edilmiş, hətta genetik mühəndisləri laboratoriya mühitində bu zülalı çıxaran geni yaratmağı bacarmışlar.

Hörümçək torunun xüsusiyyəti nədir?


Hörümçəklər günümüzün texnologiyasının belə həll edə bilmədiyi inanılmaz canlılardır. Hörümçək torunun çox xüsusi xüsusiyyətləri olan möhkəmlik və elastiklik bu günə qədər təqlid edilə bilməmişdir. Eyni diametrdəki bir polad teldən iki qat daha güclü olan bu toxu nə qədər çəkilsə çəkilsin orijinal vəziyyətinə dönəcək qədər elastikdir.

Hörümçək torları özünə yüksək sürətlə çarpan obyektləri cırılmadan saxlama gücünə bərabərdir. Hörümçək torunun əsnəmə tutumu bu gün süni olaraq çıxarılmış ən yaxşı telin haradasa dörd qatıdır.

Hörümçək torunun hər tərəfi yapışıcı deyil. Hörümçək torunu məqsədinə görə fərqli şəkillərdə hörər. Şəbəkədəki ipliklərin də cinsləri yerlərinə görə fərqlidir. Yumurtaların sarmalanması üçün çıxardığı yumşaq iplik onu eyni zamanda bir uçurtma kimi uçura bilər. Şəbəkənin ana quruluşu, dairəvi qisimləri, ovu tutacaq qisimi üçün elastik və möhkəmlikləri fərqli iplər çıxarar.

Yarasalar nə üçün qan əmər?


Yarasalar təbiətin xariqüladə varlıqlarından biridir. İnanılmaz xüsusiyyətlərə və nümunə bir ictimai həmrəyliyə sahibdirlər. Qan ilə bəslənmələri insanların gözündə onları vampir ilə qaynaşdırmış, həmişə qorxulan bir heyvan olmuşlar. Halbuki yarasaların çoxu qan ilə bəslənməz. Zərərli böcəkləri yeyərək insanlığa faydaları toxunar. Yalnız bir yarasa bir saat içində 300 böcək yeyə bilər. Banan, avakodo kimi ticari dəyəri yüksək ağacların çoxalmaları üçün polenlərinin daşınmasında ən əhəmiyyətli rolu yarasalar oynayar.

Yarasalar gecə ova çıxmaq üçün, ay varsa onun batmasını, yəni tam qaranlığı gözləyərlər. İfrazatında olan laxtalanmağı önləyici bir maddə 20-30 dəqiqə qanın davamlı axmasını təmin edər və bəslənmə reallaşar. Bir dəfə qanını əmdikləri heyvanla qarşılaşsalar digərlərini buraxıb yenə ona hücum edərlər.

Vampir yarasalar arxa arxaya iki gecə qan içmədikləri təqdirdə ölərlər. Hər gecə bədən ağırlığının ən az yarısı qədər qan içmək məcburiyyətindədirlər. Doğumdan sonra ana, əmizdirmənin yanında balaya möhkəmlətmə olaraq, qusaraq qan da verər. Bu qeyri-kafi qalsa bir başqası köməkçi olar. Hətta yetkin yarasaların, ölmək üzrə olan bir başqasına ağızdan qan verib onu qurtardıqları görülmüşdür. İctimai həmrəyliyin bu qədər güclü olduğu az canlı birliyi vardır.

Yağışda qarışqalara nə üçün bir şey olmur?


Bir qarışqanı alın, suyun içinə batırın, saatlarla qalsa da ölməz. Sudan çıxardığınızda ölü kimi görünər amma bir neçə saat içində özünə gələr. Su, qarışqaların çox incə olan nəfəs balonlarından içəri girə bilməz. Karbon 4 oksiddən narkoz yemiş kimi olarlar. Təbii ki bu müddət çox uzansa onlar da ölərlər amma dözmə müddətləri inanılmazdır.

Qarışqalar yağış və sellər altında bu şəkildə nəfəslərini tutaraq mübarizə vermirlər. Yağışı hiss edincə yuvalarına girirlər və giriş yollarını tıxayırlar. Atəş qarışqası deyilən bir növündə isə qarışqalar bir-birlərinə yapışaraq sel sularının üstündə üzürlər. Bir yerdə quruya vurub çıxırlar. Təbii kraliça qarışqa ortada, yüksəkdə və mümkün olduğunca quru tutulur.

Heyvanlar nə üçün qış yuxusuna yatarlar?


Ümumiyyətlə ayıların qış yuxusuna yatdıqları bilinər amma bu doğru deyil. Hərçənd ayılar qışda mağaralarda uzun uzun yatarlar amma bu qış yuxusu deyil. Daha doğrusu qış yuxusu bir növ yuxu deyil. Normal canlılarda oyaq olarkən və yuxu halındaykən, bədən istiliyində və maddələr mübadiləsinin işində ciddi bir fərq yoxdur. Halbuki qış yuxusu, heyvanların həyat ilə ölümü ayıran xəttə qədər gəlmələri şəklində təyin oluna bilər.

Bəzi heyvanların qış yuxusuna yatmalarının iki səbəbi vardır: Havanın çox soyuması və yemək tapma çətinliyi. Soyuq havada yaşaya bilmək üçün heyvanların daha çox enerjiyə ehtiyac duymalarına baxmayaraq qarlı qış günlərində yemək tapma imkanı azalar. Qış yuxusu bu çətin mövsümdə heyvanın enerji ehtiyacını azaldar, enerji qənaəti təmin edər.

Qış yuxusu bildiyimiz şəkildə yatmaq deyil. Buna elm dilində 'hibernasyon' deyirlər. Bədən istiliyinin mühit istiliyinə düşdüyü bu vəziyyəti bir çox balıq növündə, qurbağalarda, sürünənlərdə, quşlarda və məməlilərdə görə bilirik.

Həqiqi mənada qış yuxusuna yatan bir heyvanı (hibernatör) gördüyünüzdə, ölmüş olduğunu sənə bilərsiniz. Bədən istilikləri sıfır dərəcəyə qədər düşə bilər. Bir dəqiqə içində yalnız bir neçə dəfə nəfəs alarlar, ürək atış sürəti o qədər aşağıdır ki, hiss edilməz belə. Havalar istiləndiyində isə bədənin normal nizama keçməsi yalnız bir neçə saat lazım olar.

Qış yuxusu əsnasında heyvanlar bədən ağırlıqlarının yüzdə qırxına yaxınını itirərlər. Bu itkinin yüzdə 90-nına periodik olaraq oyanmalardakı istilik istehsalı və enerji itkisi səbəb olarkən geri qalan yüzdə 10 itki isə yuxu əsnasında olar. Qış yuxusu qış boyunca sürməz. Heyvanlar havaların soyumağa başlaması ilə bir neçə gündəlik bir yuxu perioduna girərlər. Qış mövsümünün şərtləri ağırlaşdıqca bu periyotlar uzanar.

Qırmızı rəng öküzləri nə üçün hirsləndirər?


Əslində qırmızı rəng heç bir öküzü hirsləndirməz. Çünki öküzlər rəng korudur və qırmızını digər rənglərdən ayırt edə bilməzlər. Öküz güləşində matador öküzü əlinə aldığı şapkasını şalını yelləyərək hirsləndirər. Öküzün qırmızı şala hücum etdiyi inancı səhvdir.

İspaniyada öküzlərin qırmızı rəngə hücum etdiyi inancı, matadorların qırmızı başlıq istifadə etmələri səbəbi ilə yayılmışdır. Halbuki başlıqlarda bu rəng öküzü hirsləndirmək üçün deyil, tamaşaçılara xoş görünüş verə bilmək üçün seçilmişdi.

Ağcaqanadlar insanı nə üçün sancar?


Dünyada təxminən üç min ağcaqanad növü olduğu bilinməkdədir. Bunların çoxu insana hücum etməz. İnsanların qanlarını əmərək yaşayan ağcaqanad növlərinin tək dişiləri qan əmər. Dişilər də insanların qanlarını öz yumurtalarını çıxara bilmək üçün zülal təmin edə bilmək məqsədiylə əmərlər. Bir çox cinsdə dişi ağcaqanadlar heç olmasa ilk yumurtalarını qana ehtiyac duymadan çıxara bilərlər, lakin sonrakı yumurtaları üçün qana ehtiyacları vardır. Tapa bildikləri hər canlının qanını əmərlər, hətta dəniz səthinə gələn balıqlar belə əllərindən xilas ola bilməz.

Tellərə qonan quşlar nə üçün çarpılmırlar?


Elektrik cərəyanı, müqaviməti sevməz. Evə dönmək üçün daim ən qısa və asan yolu seçər. Bir su yığını içindəsinizsə və elektrikli bir telə toxunsanız, axın teldən ən asan yol olan bədəninizə girər, oradan da son dərəcə keçirici olan su yığınına keçərək, torpaqdan evə dönər.

Elektrik telləri üzərinə qonan quşların torpaqla əlaqələri yoxdur. Onlar elektrikin evinə dönməsi üçün bir qısa yol yaratmazlar. Elektrik onların bədənindən keçməkdənsə, özünə quş bədənindən daha az müqavimət göstərən, iki ayaqları arasındakı teli seçər. Quşlar da bu səbəblə bütün bir gün boyu, yüksək gərginlik daşıyan, çılpaq elektrik telləri üzərində dayana bilərlər.

Atlar necə ayaqda yata bilirlər?


Amerikan kovboy filmlərində, atların gecələri düşərgələrdə və ya gündüz barların qarşısında daim ayaqda, minilməyə hazır vəziyyətdə dayandıqlarını seyr edərik. Doğrudur, atlar nadir olaraq yatarlar, ümumiyyətlə xəstə olduqları və ya doğum edəcəkləri zaman.

Atlar günlərlə, hətta həftələrcə yerə yatmadan ayaqda dayana bilərlər və yol gedə bilərlər. Ayaqda dayanarkən dizlərini kilidləmələri və yatmaları mümkündür.

Quşlar nə üçün 'V' şəklində uçurlar?


Bir fikrə görə quş sürülərinin 'V' şəklində uçmalarının məqsədi enerji qənaətidir. Bu uçuş şəkli ilə əvvəlcə ən öndəki quş, bir arxadakı quşa gələcək küləyi və hava müqavimətini mane olar və daha az enerji sərf etməsini təmin edər.

İkinci bir fikrə görə isə, quşların gözləri başlarının yanındadır, bu səbəbdən tam önlərini görə bilməzlər. Bu uçuş şəkli ilə sürünün fərdlərinin bir-birini görərək, itmədən bir yerdə qalması təmin edilər. Bu fikrə qarşı olanlar isə quşların gecələri də ucduqlarını, bu səbəblə öndəki quşu görmənin əhəmiyyətli olmadığını onsuz da sürünü quşların qışqırışlarının bir yerdə tutduğunu irəli sürürlər.

Pişiklər necə həmişə dörd ayaq üzərinə düşərlər?


Arxa üstə düşən bir pişik əvvəl qıçlarını özünə, quyruğunu da qıçlarının arasına çəkər, başını yerə baxacaq şəkildə çevirər. Müəyyən bir nöqtədə tam tərsini edərək qıçlarını və quyruğunu açar və bədəni tam tərs istiqamətə, yəni yerə doğru dönər. Beləcə paraşüt təsiri yaradaraq, sürətini də əyləclər və enişin yumşaq olmasını təmin edər.

Edilən təcrübə və müşahidələrdə bir pişiyin alçaq bir yerdən düşməsinin, yüksək bir yerdən düşməsinə görə çox daha çox ziyan yarada biləcəyi təsbit edilmişdir. Məsələn təxminən 100 metr yüksəkliyindəki, 32 qatlı bir binanın təpəsindən düşən bir pişiyə heç bir şey olmaz, 7 qatlı binalardan düşənlərdə ciddi şikəstliklər, hətta ölüm hadisələri görülmüşdür. Elm insanları bunu da 'limit sürət' ilə izah edirlər. Bu nəzəriyyəyə görə yüksəkdən düşən pişiklər, təxminən saatda 100 kilometr sürətə gəlincə limit sürətə çatarlar, artıq həmişə eyni sürətdə düşərlər və stressi sovuşdurub, özlərinə gəlir və boşalarlar. Başlanğıcda bəhs etdiyimiz dönmə hərəkətini etdikdən sonra, bütün bədənlərini paraşüt kimi istifadə edərək, yaralanma ehtimalını ən aşağı səviyyəyə endirərək, yerə enərlər.

Yaşıl ot yeyən inəklərin südləri nə üçün ağdır?


Heyvanların yedikləri qidaların rənglərinin, harandan çıxarsa çıxsın, çıxan şeyin rəngi ilə bir əlaqəsi yoxdur. Buna ən yaxşı nümunə inəkdir. Bir inəyin ən çox yediyi yaşıl rəngli otlardır. Bu otlar inəyin dörd otaqlı mədəsində həll edilər və molekullara ayrılar, molekulların isə rəngləri yoxdur. Südün rənginin ağ olmasının səbəbi içində olan kalsium kasinatdır (caseinate).

Ağcaqanadlar tavanda necə gedə bilirlər?


Bədənlərinin həcmlərinə nisbətlə, ağcaqanadlar ağır sayılmazlar və onları yerə çəkən güc çox əhəmiyyətli deyil. Bu gücə qarşı gələn də, ayaqlarındakı qılların ucunda olan bankalardır. Bu bankalar ayrıca yapışdırıcı, yağlı bir maddə ifraz edərlər. Ağcaqanadlar ayaqlarındakı bu yüzlərlə banka və ifrazatları sayəsində hər cür səthdə gəzişə bilərlər. Ancaq səthin yağ həll edici, məsələn solvent kimi bir maddə ilə örtülməmiş olması lazımdır. Ağcaqanadlar tavanda gedərkən, 6 qıçlarından ikisi hərəkətlidir. Digər 4 qıç daim sabit vəziyyətdədir.